Spadek a upadłość konsumencka
W dzisiejszym wpisie wyjaśniam, jak spadek i upadłość konsumencka mogą się ze sobą „zderzyć” i co z tego wynika dla osoby, która planuje ogłosić upadłość konsumencką.
Wstęp
Zdarza się, że osoba zadłużona zastanawia się, co stanie się, jeśli po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej umrze ktoś z jej bliskich pozostawiając spadek.
Zdarza się również, że osoba zadłużona w przeszłości zaniechała uregulowania spraw spadkowych – nie przeprowadzono postępowania spadkowego po zmarłym rodzicu lub przeciwnie – odrzuciła spadek, i zastanawia się, czy po ogłoszeniu upadłości syndyk będzie o to pytał.
Spadek w ogólności
W potoczonym rozumieniu przez „spadek” rozumie się to, co ktoś nabywa po zmarłym w ramach dziedziczenia. Należy jednak pamiętać, że spadek stanowią nie tylko prawa majątkowe, ale również zobowiązania pieniężne zmarłego.
W świetle prawa cywilnego nabycie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Spadkobierca (np. dziecko po rodzicu) ma prawo złożyć tzw. oświadczenie spadkowe w terminie 6 miesięcy od dnia, gdy dowiedział się o śmierci spadkodawcy. Spadkobierca może spadek przyjąć bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
Termin 6 miesięcy na złożenie oświadczenia spadkowego liczy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. W przypadku osób dziedziczących w pierwszej kolejności będzie to dzień, w którym uzyskało się wiedzę o śmierci spadkodawcy, a w przypadku dalszych krewnych – dzień, w którym uzyskało się wiedzę o odrzuceniu spadku przez osobę o bliższym pokrewieństwie ze zmarłym.
Niezależną od złożenia oświadczenia spadkowego procedurą jest urzędowe stwierdzenie nabycia spadku. Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić na drodze sądowej (zwłaszcza w przypadku sporów spadkowych lub szerokiego kręgu spadkobierców) lub przed notariuszem (notarialne poświadczenie dziedziczenia).
Czy spadek wchodzi do masy upadłości?
Tak. Spadek wchodzi do masy upadłości, przez co należy rozumieć, że:
- majątek spadkowy wchodzi do masy upadłości i powinien podlegać likwidacji, jak każdy inny składnik masy upadłości,
- długi spadkowe powinny zostać uwzględnione przez syndyka, jako zobowiązania osoby zadłużonej lub zobowiązania masy upadłości.
Moment nabycia spadku, a upadłość konsumencka
Pod kątem upadłości konsumenckiej podstawowe znaczenie, ma to kiedy nastąpiło tzw. „otwarcie spadku” czyli śmierć osoby, po której osoba zadłużona dziedziczy.
Jeśli „otwarcie spadku” nastąpiło po dniu ogłoszenia upadłości, osoba zadłużona nie ma już kompetencji, aby złożyć oświadczenie spadkowe. Oświadczenia spadkowego nie składa również Syndyk, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza z mocy samego prawa.
Przykład:
Pan Tomasz złożył do Sądu wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej 3 marca 2025r., a w dniu 14 kwietnia 2025r. Sąd wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości konsumenckiej pana Jacka. W dniu 16 kwietnia 2025r. niespodziewanie zmarł ojciec pana Jacka pozostawiając w spadku prawo własności mieszkania. Pan Jacek był jedynym spadkobiercą zmarłego. Pan Jacek nie będzie już mógł złożyć oświadczenia spadkowego, a spadek wejdzie do masy upadłości.
Taka sama sytuacja zachodzi, gdy „otwarcie spadku” nastąpiło przed dniem ogłoszenia upadłości, lecz osoba zadłużona oczekując na wydanie postanowienia o ogłoszeniu upadłości nie złożyła oświadczenia spadkowego (jak była o tym mowa wyżej – jest na to 6 miesięcy).
Przykład:
Pani Ania złożyła do Sądu wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej 2 stycznia 2025r. W dniu 20 stycznia 2025r. zmarła mama pani Anny. Pani Anna będąc w żałobie nie myślała o złożeniu oświadczenia spadkowego. Dnia 28 lutego 2025r. Sąd wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości pani Anna. Pani Anna nie będzie mogła już złożyć oświadczenia spadkowego, a spadek wejdzie do masy upadłości.
Gdy „otwarcie spadku” nastąpiło na długi czas przed dniem ogłoszenia upadłości (np. rok czasu), lecz osoba zadłużona nie zajęła się uregulowaniem spraw spadkowych (nie złożyła oświadczenia spadkowego i nie uzyskała urzędowego stwierdzenia dziedziczenia), wówczas po ogłoszeniu upadłości sprawą tą zajmie się syndyk.
Przykład:
Panu Jackowi 15 marca 2024r. zmarła żona. Pan Jacek nie zajął się sprawami spadkowymi, natomiast w żałobie po żonie zaciągnął kilka pożyczek, które okazały się nie do spłacenia. W styczniu 2025r. pan Jacek złożył wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a 3 marca 2025r. Sąd wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości. Syndyk weryfikując sytuację życiową pana Jacka powinien ustalić, że pan Jacek nabył spadek po żonie. Jeżeli w skład spadku wchodził majątek, syndyk powinien przeprowadzić sprawę spadkową, a nabyty majątek wprowadzić do masy upadłości.
Długi spadkowe, a upadłość
Jak już wyżej wzmiankowano, spadek, który wchodzi do masy upadłości w przypadkach nr 1 i nr 2 powyżej zostaje przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Powyższe oznacza, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Syndyk powinien złożyć wniosek o ustalenie spisu inwentarza niezwłocznie po przyjęciu spadku do masy upadłości, by można było określić zakres odpowiedzialności masy upadłości za długi spadkowe. Często zdarzają się sytuacje, w których pojawia się wielu spadkobierców. Jeżeli upadły jest jednym ze spadkobierców, to do masy upadłości wchodzi określony ułamkiem udział upadłego w spadku jako całości oraz udział w poszczególnych przedmiotach należących do spadku.
Wyłączenie spadku z masy upadłości
Bywa, że skład spadku wchodzą prawa majątkowe o skomplikowanej, nieuregulowanej sytuacji prawnej. Prawo upadłościowe przewiduje szczególnością regulację „wyłączenia” z masy upadłości:
- wierzytelności i prawa wątpliwe co do istnienia lub możliwości ich wykonania,
- składników majątkowe trudno zbywalne,
- składników majątkowych, których wejście spadku do masy upadłości nie byłoby korzystne dla postępowania upadłościowego.
Przykład:
Pani Katarzyna przed ogłoszeniem upadłości dowiedziała się, że jej mama odrzuciła spadek po babci, ponieważ „nie chciała się kłócić” z rodziną o spadek. Pani Katarzyna nie wie, jaki dokładnie jest skład spadku. Jedynie ze słyszenia wie, że babcia odziedziczyła kiedyś po pradziadku „jakąś ziemię” w odległym rejonie kraju. Babcia miała 2 siostry i 3 braci, a każde z nich kilkoro wnuków. Również mama pani Katarzyny miała 4 rodzeństwa.. Pani Katarzyna słyszała również, że podobno tą ziemią nikt się nie interesował i prawdopodobnie ktoś z sąsiadów już dawno ją zajął.
Po zapoznaniu się z okolicznościami sprawy syndyk ustalił, że w skład spadku może wchodzić nieruchomość gruntowa o powierzchni 0,5ha, co do której wszczęte zostało postępowanie o zasiedzenie. Syndyk obliczył, że udział spadkowy, który przypada pani Katarzynie wynosi 1/24. Syndyk zdecydował złożyć do Sędziego-komisarza wniosek o wyłączenie spadku z masy upadłości, wskazując, że uregulowanie sprawy spadkowej spowodowałoby wydłużenie postępowania upadłościowego do kilku lat, potencjalna wartość udziału w spadku nie jest duża, a nadto występuje wysokie prawdopodobieństwo, że nieruchomość zmieniła właściciela poprzez zasiedzenie. Sędzia-komisarz postanowił wyłączyć spadek z masy upadłości.
Czy syndyk sprawdza, czy upadły odrzucił w przeszłości spadek?
Zdarzają się sytuacje, gdy osoba zadłużona w przeszłości z różnych powodów odrzuciła spadek.
Syndyk w ramach przyznanych mu kompetencji może prosić osobę, która ogłosiła upadłość konsumencką o udzielenie informacji, czy osoba ta w przeszłości odrzuciła spadek, a jeśli tak – to kiedy i z jakiego powodu.
Czy syndyk może podważyć odrzucenie spadku przez osobę zadłużoną?
Tak, ale tylko w szczególnych sytuacjach.
Zgodnie z przepisem art. 1024 §1 Kodeksu cywilnego, jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika. W przypadku ogłoszenia upadłości konsumenckiej, uprawnienia wierzyciela wykonuje syndyk.
Termin na podważenie odrzucenia spadku wynosi sześciu miesięcy od chwili powzięcia przez syndyka wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku.
Przykład:
Pani Helena wraz z mężem Janem zamieszkiwali w domu stanowiącym własność pana Jana. Pan Jan odziedziczył mieszkanie po swoich rodzicach. Pani Helena wraz z mężem w okresie od lipca do grudnia 2023 zaciągnęła kilka pożyczek. Pan Jan niespodziewanie zmarł 10 stycznia 2023r. Pani Helena zostając samotną wdową w szybkim tempie stała się niewypłacalna. Pani Helena postanowiła odrzucić spadek, aby mieszkanie odziedziczyła córka – pani Julia. Pani Helena złożyła przed notariuszem oświadczenie o odrzuceniu spadku 5 maja 2023r.
W styczniu 2024r. pani Helena złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a postanowienie o ogłoszeniu upadłości zapadło 3 marca 2024r. W dniu 14 marca 2024r. pani Helena spotkała się z syndykiem i w ramach wywiadu przeprowadzanego przez syndyka przekazała, że mieszka w domu, który należał do zmarłego męża, a spadek po mężu odrzuciła. Syndyk dnia 14 kwietnia 2024r. złożył do Sądu pozew o uznaniu odrzucenia spadku za bezskuteczne wobec masy upadłości, a po niecałym roku procesu, w dniu 25 listopada 2024r. Sąd wydał wyrok stwierdzający bezskuteczność odrzucenia spadku. W dalszej kolejności syndyk przystąpił do sprzedaży nieruchomości.
Podsumowanie
Z niniejszego wpisu warto zapamiętać:
- spadek co do zasady wchodzi do masy upadłości,
- czynności dotyczące spadku po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej zamiast osoby zadłużonej wykonuje syndyk,
- w szczególnych przypadkach możliwe jest wyłączenie spadku ze składu masy upadłości,
- syndyk analizuje przeszłe działania upadłego dotyczące spadków; odrzucenie spadku dokonane nie później niż 3 lata wstecz może zostać przez syndyka podważone.
Jeśli masz pytania dotyczące upadłości konsumenckiej, w tym upadłości konsumenckiej związanej ze spadkiem zapraszam do bezpośredniego kontaktu.
